Để nông sản Việt rộng đường lên ‘sàn’

Trong tình hình hiện nay, hoạt động sản xuất cũng như nguồn cung nông sản của chúng ta ngày càng dồi dào hơn, chất lượng ngày càng nâng cao. Ngành nông nghiệp đã phục vụ cho thị trường nội địa và xuất khẩu, góp phần tích cực vào nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội đất nước trong nhiều năm qua. Việt Nam đang phấn đấu 10-15 năm tới trở thành quốc gia có ngành nông nghiệp phát triển cao ở khu vực và thế giới.

Tuy nhiên, chuỗi sản xuất, phân phối, tiêu dùng, xuất khẩu đối với hàng nông sản vẫn còn nhiều tồn tại, nhất là ở thị trường nội địa. Hiện nay, chỉ có khoảng 8-10% hàng nông sản sạch đạt chất lượng đang được bày bán và tiêu thụ ở kênh thương mại hiện đại. Số còn lại phải bán ra thị trường tự do với giá chỉ tương đương nông sản chưa đảm bảo chất lượng trên thị trường. Điều đó dẫn tới thua thiệt cho người sản xuất nông sản sạch và gây khó khăn cho người tiêu dùng.

Về lý do mà sản phẩm nông sản đạt tiêu chuẩn chưa vào được hết các siêu thị, thứ nhất nằm ở việc cả nước có hơn 1.000 siêu thị, hơn 200 trung tâm thương mại và khoảng 4.000 siêu thị mini, cửa hàng tự chọn bán nông sản sạch. Tuy nhiên, chừng đó là chưa đủ so với tỷ lệ số siêu thị trên số dân ở một số nước như Thái Lan, Malaysia, Singapore.

Trong khi đó, ở Việt Nam, thị phần bán lẻ của các siêu thị mới chiếm khoảng 20% thì Thái Lan là 65%, Singapore là 92%, Malaysia 70%. Chính vì vậy, đã xảy ra nghịch lý là việc quỹ hàng hóa nông sản ngày càng sản xuất dồi dào hơn, khối lượng ngày càng lớn hơn nhưng diện tích quầy kệ chỉ có hạn.

Hệ thống phân phối hiện đại ở Việt Nam hiện nay tuy đã phát triển song chưa theo kịp sức sản xuất hàng hóa nông sản ở trong nước nhiều năm gần đây.

Thứ hai đó là việc tiếp cận hàng nông sản vào siêu thị còn nhiều khó khăn như chiết khấu cao vô lý, các chi phí phát sinh khác... Điều đó xảy ra ở một số chuỗi siêu thị có thế mạnh, mang dáng dấp độc quyền mua hàng của người sản xuất. Hiện tượng này diễn ra nhiều năm, không phải là cá biệt.

Tại Việt Nam, về phương diện quản lý nhà nước chúng ta có Bộ Công thương và Sở Công thương các tỉnh thành phố, Cục Quản lý cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, Hội bảo vệ người tiêu dùng, Hiệp hội bán lẻ... nhưng hoạt động quản lý vẫn có những lỗ hổng. Nếu những tổ chức nói trên không có động thái chia sẻ, can thiệp hợp lý theo Luật cạnh tranh hiện hành thì sự thua thiệt của người sản xuất gửi hàng vào siêu thị bị kéo dài triền miên.

Để giải quyết bài toán trên chúng ta chỉ có hai con đường. Một là phát triển nhanh hệ thống phân phối kể cả siêu thị và các chợ dân sinh để mở rộng cửa, không phiền hà, tiếp nhận nhanh chóng, chi phí thấp đưa hàng vào phục vụ nhân dân. Cách này đòi hòi thời gian dài mới có thể khắc phục được bởi vốn đầu tư lớn cộng với các chính sách thu hút doanh nghiệp phát triển kênh bán hàng hiện đại còn hạn chế nhất định.

Thứ hai, sự trỗi dậy của công nghệ 4.0, thương mại điện tử phát triển nhanh và đem lại những thuận tiện cho người tiêu dùng. Đây là kênh tiêu thụ hàng nông sản có rất nhiều triển vọng trước mắt cũng như trong tương lai. Một số năm gần đây nhiều sản phẩm nông sản Việt đã bước vào các sàn thương mại điện tử trong và ngoài nước để giới thiệu, tiêu thụ hàng hóa, xây dựng thương hiệu cho mình như Tiki, Shopee, Lazada, Postmart, voso.vn...

Thực tế hiện nay cho đến quý I/2022, tổng số hộ sản xuất nông sản đã tạo được tài khoản trên Postmart, Vỏ Sò là gần 5,4 triệu hộ, đã đưa lên hai sàn hơn 80.000 sản phẩm. Tổng số giao dịch trên hai sàn trong quý I/2022 là 109.670, tổng trị giá ước đạt 7 tỉ đồng.

Thêm vào đó, hiện đã có 74,7 triệu người dùng Zalo, 67,8 triệu người dùng Messenger. Bình quân hàng ngày mỗi người bỏ ra 28 phút để sử dụng Zalo và Mesenger là 20 phút. Với sự phát triển của các gian hàng điện tử, trang mạng như Zalo, Facebook, Messenger đã tạo thuận lợi cho người tiêu dùng trong việc sử dụng dịch vụ để trao đổi đặt hàng và mua bán hàng hóa.

Rõ ràng đây là kênh tiêu thụ hàng nông sản có tiềm năng phát triển trong những năm tới, góp phần vào việc tạo ra sự cạnh tranh trong lĩnh vực giới thiệu và tiêu thụ hàng hóa trên thị trường, giảm bớt các áp lực khi chỉ trông vào kênh bán hàng trực tiếp tại siêu thị.

Chúng ta rất vui mừng cho hàng hóa nông sản Việt vì đã có thêm một kênh phân phối mới nhiều ưu điểm và hiệu quả, có tốc độ phát triển nhanh trong thời gian vừa qua. Tuy nhiên muốn phát huy đầy đủ hiệu quả của kênh bán hàng này, trước hết cần sự hỗ trợ nhiều mặt của cơ quan nhà nước, bộ ngành liên quan.

Đầu tiên là tạo môi trường sản xuất và bán lẻ minh bạch công khai với phương châm “Hai bên đều thắng” trong chuỗi sản xuất và phân phối hàng hóa nông sản. Việc kiểm soát thị trường, chống hàng gian, hàng giả, hàng lậu, trốn thuế, làm thiệt hại các nhà sản xuất kinh doanh chân chính cần phải được quan tâm đặc biệt.

Giao dịch mua bán hiện nay trên thị trường ít được công khai minh bạch, việc hạch toán, ghi chép chứng từ hóa đơn chưa đầy đủ, việc sử dụng hóa đơn điện tử và nối mạng thường xuyên trực tiếp với Cục Thuế các địa phương mới làm thí điểm ban đầu. Điều đó đòi hỏi ngoài sự hỗ trợ của nhà nước cần có sự tự giác trong nỗ lực chấp hành pháp luật của các đơn vị sản xuất kinh doanh ở thị trường nội địa. Họ phải tự khẳng định mình trong sự phát triển nghiêm túc, trung thực. Bên cạnh đó, cần hỗ trợ việc xúc tiến thương mại, mở rộng sản xuất , các kho dự trữ hàng nông sản để đặt lợi nhuận cao khi tiêu thụ.

Nếu làm được những vấn đề trên sẽ góp phần vào sự vươn lên mạnh mẽ trong việc tiêu thụ hàng hóa nông sản ở nước ta trong năm 2022 và những năm tiếp theo, góp phần phát triển ngành nông nghiệp và kinh tế xã hội đất nước.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú